2014 Worldfood exhibition Moscow.

“Here you go, your new company tie”

“Better not wear this tie Maarten, we are in Russia”.

Ik begreep niet wat mijn Russische collega bedoelde. Deze stropdas heeft het wapen van paleis het Loo in Apeldoorn en dat leek me een leuke inhaker voor gesprekken. Wat kan er nou mis mee zijn? Is er een aversie tegen het koningshuis, tegen Nederland? Het bleek niet dat het wapen maar de kleuren het probleem waren. Ik had gekozen voor een frisse combi van blauw en groen. Dat bleken exact de kleuren van de Oekraïense vlag te zijn. We hebben die dagen de rode stropdassen gedragen.

September 2014, Rusland kondigt een importverbod af voor voedingsmiddelen vanuit West Europa, als reactie op de economische sancties die eerder werden ingesteld door Europa als reactie op de inname van de Krim door Rusland in februari van dat jaar. Een hoop oorzaak en en gevolg in één zin.

In september 2014 was ik aanwezig op de Worldfood exhibition in Moscow met het doel de markt te analyseren voor de verpakkingsproducent waar ik voor werkte. De verpakkingen die we maakten werden bijna exclusief verkocht aan de Europese voedselindustrie. Zie hier de link met de beurs, de World food Exhibition. De handel tussen Rusland en Europa, met name met Nederland was groeiend. Er werd veel voedsel naar Rusland geëxporteerd. Nederland is een belangrijke speler in de internationale voedselketen en als leverancier aan deze industrie, hoopte ik een graantje mee te kunnen pikken van de groeiende export van de artikelen die in onze verpakkingen zaten. Niets was minder waar. Door de onverwachte sancties die Rusland even voor de beurs instelde, was het Nederlandse paviljoen op de beurs een spookstad geworden. Het kwam erop neer dat alle import van voedsel uit Europe van de één op de andere dag verboden werd door de Russische autoriteiten. De Nederlandse stands waren wel bevolkt maar niet bevoorraad. Mensen mochten nog wel reizen maar voedsel, de handelswaar, werd geweerd aan de grens. Het gaf een vreemd beeld van lege schappen en zich vervelende zakenlui. Zoals het meestal in dit soort situaties gaat denk je in eerste instantie dat het een kortlopend probleem gaat worden maar het bleek langer te duren dan we toen hadden kunnen voorzien. Het Nederlandse paviljoen werd inmiddels door de Russische bezoeker gemeden en de beursdeelname was weggegooid geld.

Een rondje op de beurs leerde ons dat landen die niet in conflict stonden met Rusland garen sponnen bij de nieuwe situatie. Het werd bovenmatig druk in de Zuid-Amerikaanse, Afrikaanse en Aziatische paviljoens. Vooral de bedrijvigheid in de Chinese hoek was opvallend. De economische sancties voor Europa leken hier juist een gunstig effect te hebben.

Een jaar later, 2015 was ik opnieuw in Moscow en tot mijn verbazing zag ik diverse Europese merken in de schappen van de supermarkt staan, ondanks de importbeperkingen van voedsel. Bij navraag bleek dat de A-merken als Président en Heineken hun productie in Rusland hadden opgebouwd. Zo werd onder andere het Nederlandse biertje een product van Russische makelij. Andere goederen werden via slinkse omwegen ingevoerd. De geïmporteerde Nederlandse tomaten hadden ineens een Noord Afrikaanse origine en complete voedselfabrieken waren verplaatst van Europa naar Rusland. Belarus viel niet onder de importbeperkingen van Rusland en handel drijven tussen Europa en Belarus was toegestaan. In die tijd heb ik veel neutrale (onbedrukte) verpakkingen verkocht. Als het land van herkomst onduidelijk is op de verpakking geeft alleen de sticker een herkomst aan. Er is in die tijd meer voedsel uit Belarus naar Rusland geëxporteerd dan dat ze in jaren zouden kunnen produceren. Trekt u zelf uw conclusies.

Wanneer landen lijden onder een boycot zullen er altijd partijen zijn die zorgen voor een min of meer gelegaliseerde zijstroom aan artikelen. Hoewel de straffen voor het handelen in deze grijze goederenstroom per land hoog kunnen uitvallen, is de kans op grote winsten significant. Dat zie je in alle conflictsituaties. Smokkelaars heb je altijd en overal. Het vervelende is dat de smokkelwaar zelden bij de gewone man terecht komt. Het is altijd de vermogende elite die zich op deze manier verrijkt of verwent.

In dat jaar 2015 ontvouwde zich ook langzamerhand het masterplan: Rusland was te afhankelijk van voedselimport en moest zelfvoorzienend worden. De voedselverwerkende industrie werd in de periferie van Moscow opgebouwd, er werd geïnvesteerd in de visserij, de landbouw, de vleesindustrie en in Zuid Siberië (gematigd landklimaat) werd een groot tuinbouwgebied ontwikkeld. De kennis en de machinerie (machines en kassen) werd veelal in Europa ingekocht. Daar zat geen sanctiebeleid op. Als handelsland hebben we met gretigheid Rusland voorzien van alle nieuwste technologie en ze hebben er netjes voor betaald. Het geld kwam via Gazprom zo weer bij hen terug in de staatskas en het land werd in de afgelopen zeven jaar steeds meer zelfvoorzienend.

Nu is het 2022 en Rusland is opnieuw Oekraïne binnengevallen. De pavlov reactie van ons in het Westen is dat we sancties afkondigen tegen de agressor. Overigens ziet de agressor zichzelf zelden als dader maar eerder als slachtoffer van eerder aangedaan onrecht. Er is op dit moment geen alternatief voor economische sancties. Militair ingrijpen destabiliseert de hele wereld en kost veel slachtoffers. Rusland zijn gang laten gaan is ook geen optie, maar een sanctiebeleid heeft alleen maximaal zin bij maximale steun van de rest van de wereld. Die eensgezindheid is ver te zoeken. Italië wil geen verbod op de export van luxe goederen, België wil geen verbod op de verkoop van diamanten veel Nederlandse kwekers hebben grote moeite met een verbod op de export van bloemen. China doet helemaal niet mee en van Afrika en Zuid Amerika zijn de reacties verdeeld.

Inmiddels schieten wij hier in het Westen in onze oude kramp van angst voor oorlog en angst voor verlies. Energieprijzen rijzen de pan uit en er staan lange rijen voor de pompstations. Gelukkig hebben we genoeg WC papier. Ik verwacht dat we in de industrie een nieuwe ronde prijsverhogingen gaan krijgen, inkopers van bedrijven zullen aan toeleveranciers garanties van leveren vragen en leveranciers zullen strengere betalingseisen bij hun klanten neerleggen. Ik hoop dat het conflict snel zal stoppen. Elke dode aan welke kant van de linie dan ook, is er één te veel. Hoe het er de komende dagen, weken, maanden uit gaat zien weten we niet maar we weten zeker dat de onzekerheid nog lang niet weg is. Onze gedachten zijn bij de bevolking.

Ondertussen betrap ik me erop dat ik ook op zoek ben naar een zonbestemming in de meivakantie, mijzelf afvragend waar ik mee bezig ben.